چند روز پیش هنگام خواندن ایمیلهایم, سوالی را از یکی از دوستان سیویلتکتی مشاهده کردم که برایم بسیار جالب بود. سوال این دوست عزیز درباره اتحاد پروژه ای و امکان استفاده آن در صنعت ساخت و ساز بود. و اما جالبی این سوال برای من این است که پایان نامه من دقیقا درباره همین موضوع است! برای توضیح این موضوع ساعتها زمان نیاز است! اما برای اینکه حوصله شما را سر نبرم و تنها به منظور آشنایی با این موضوع, در زیر سعی میکنم بطور خیلی خلاصه  اتحاد پروژه ای را توضیح بدهم.

و اما اتحاد پروژه ای چیست؟

اتحاد پروژه ای یا Project Alliancing همکاری رسمی بین دو یا چند شرکت برای استفاده از منابع و معلومات یکدیگر به منظور موفقیت بیشتر هر دوی آنها تنها در یک پروژه ی خاص است. اما شاید تصور کنید این همکاری رسمی مشابه Joint Venture باشد, که البته تا حدی نیز همینطور است. اما تفاوت این دو بیشتر در جنبه های قانونی آنها است. برای Joint Venture دو شرکت در واقع یک شرکت مشترک تاسیس میکنند که متعلق به هر دوی آنها است و این شرکت جدید میتواند به طور مستقل عمل کند اما سود و زیان آن به دو شرکت مادر میرسد. اما اتحاد پروژه ای تنها جنبه همکاری موقت داشته و هیچ شرکت دیگری بدین منظور تاسیس نمیشود. در واقع اتحاد پروژه ای آزادی عمل بیشتری به طرفین میدهد و اتمام همکاری در آن بسیار ساده تر از سرمایه گذاری مشترک (Joint Venture) است. (همچنین اتحاد پروژه ای معمولا دوره کوتاهتری از Joint Venture دارد)

قرارداد اتحادی (Alliance Contracting) در بسیاری از صنایع مورد استفاده قرار گرفته است. گفته میشود اولین بار در اوایل دهه 90 میلادی شرکت British Petroleum (یا BP) از اتحاد پروژه ای استفاده کرد اما پس از آن, این نوع همکاری نسبتا رواج زیادی پیدا کرد. در صنعت ساخت و ساز, در کشورهای استرالیا و انگلیس بیشترین نمونه از اتحاد پروژه ای مشاهده میشود. خصوصا در استرالیا, اکثر پروژه های بزرگ ساخت و سازی و زیرساختی با چنین همکاری اجرا میشوند.

اما چرا صنعت ساخت و ساز به سوی استفاده بیشتر از اتحاد پروژه ای روی آورده است؟

با گذشت زمان, ابرپروژه های زیرساختی پیچیده تر و پر ریسک تر میشوند.  طوری که نه تنها دولتها قادر به اجرای آنها نیستند (به دلیل نداشتن معلومات کافی), بلکه هیچ شرکت خصوصی حاضر به پذیرش ریسک آنها به تنهایی نیست. اما با ایجاد یک اتحاد پروژه ای بین چند شرکت و یک عضو دولتی, ریسکهای پروژه به همراه هر گونه سود و زیان حاصل از آن بین تمامی اعضای این اتحاد پروژه ای تقسیم میشود. طوری که همه اعضا با داشتن روحیه همکاری و کار تیمی, به دنبال رفع سریعتر میشکل میگردند تا بخواهند همدیگر را مقصر اعلام کنند زیرا میدانند در صورت بروز اضافه هزینه همه آنها به طور مساوی باید تاوان آنرا پس بدهند. همچنین اگر سودی از همکاری آنها بوجود آید, بطور مساوی بین آنها تقسیم میشود. در واقع با اینکار مشکل اساسی صنعت ساخت و ساز که منافع متناقض کارفرما, پیمانکار و … است رفع میشود. زیرا در بیشتر قراردادها و همکاری های گذشته, سود پیمانکار تنها در صورت ضرر کارفرما یا بالعکس ممکن بود. اما با اتحاد پروژه ای یا همگی سود خواهند کرد یا همگی زیان! که این باعث میشود روحیه تیمی قویتری بین اعضا بوجود آید. خصوصا در صنعت ساخت و ساز که به دلیل محدودیتهای قانونی که به منظور برگزاری صحیح مناقصه وجود دارد, امکان ایجاد Joint Venture بین طرفهای دولتی و شرکتهای خصوصی بسیار محدود است اما با یک اتحاد پروژه ای این محدودیت تا حدودی حذف میشود زیرا هر اتحاد پروژه ای تنها مخصوص یک پروژه ساخت و سازی است. و برای پروژه بعدی یک اتحاد پروژه ای دیگر توسط یک مناقصه دیگر انتخاب خواهد شد.

اما نحوه انتخاب و عملکرد یک اتحاد پروژه ای چگونه است؟

در ابتدا باید بدانید که در یک اتحاد پروژه ای, طرح, هزینه ها, نقشه های اجرایی و … همگی پس از شکل گرفتن Alliance و توسط همکاری تمامی اعضا تهیه میشوند. بدین منظور که از دانش و منابع همه اعضا از اولین مرحله پروژه بتوان استفاده کرد. اما این بدین معناست که برای برگزاری مناقصه قیمت تمام شده ای وجود نخواهد داشت. که این موضوع باعث مشکلتر شدن مناقصه یک پروژه اتحاد پروژه ای از یک پروژه سنتی است. پس در هنگام مناقصه اتحاد پروژه ای کارفرما تنها لازم است که مشخصات کلی و عملکردی پروژه را تعیین کند. سپس به طرق مختلف از جمله مناقصه به روش گفتگوی رقابتی برنده مناقصه تعیین میشود. لازم به ذکر است قیمت پیشنهادی تنها یکی از معیارهای انتخاب برنده میباشد که البته اهمیتش نسبت به دیگر معیارها از جمله تجربه, روحیه تیمی, ابتکار طرح و … کمتر میباشد.

پس از مشخص شدن برنده مناقصه, کارفرما و پیمانکار و مشاورین همگی یک قرارداد اتحادی امضا میکنند و کار خود را با شروع از پله ی اول یعنی طرح و تعیین قیمت دقیقتر آغاز مینمایند. در طول این روند, هر یک از اعضا منافع و مشکلات احتمالی را که شناسایی کرده است با گروه در میان میگذارد و بطور دسته جمعی تصمیم گرفته میشود که برای آنها چه اقداماتی لازم است. و البته تمامی محاسبات و اطلاعات بین گروه به اشتراک گذاشته میشود (که این موضوع برای برخی شرکتهای خصوصی کمی ناخوشایند است چون باید تا ریز محاسبات مالی خود را که معمولا هر شرکتی محرمانه نگه میدارد با کارفرما و مشاورین به اشتراک بگذارد!).

پس از تعیین قیمت تخمین زده شده, یک صندوق مشترک ایجاد شده و هر یک از اعضا به اندازه برابر در آن سرمایه گذاری میکند. از این صندوق مشترک برای پرداخت تمامی هزینه ها استفاده میشود. در پایان اگر پول موجود در صندوق مشترک کم بیاید, اعضا مجبور هستند مجددا در آن سرمایه اضافی قرار دهند و اگر پول موجود در آن اضافه بیاید, آن پول بطور مساوی بین اعضا تقسیم خواهد شد.

برای جمع بندی میتوان مزیتهای زیر را برای تشکیل یک اتحاد پروژه ای نام برد:

1- رفع مشکل منافع متناقض کارفرما و پیمانکار
2- ایجاد روحیه همکاری بین طرفین
3- رفع سیاست سرزنشی در صورت بروز مشکل و جلوگیری از دادگاهی شدن که هزینه و زمان نسبتا زیادی را به خود اختصاص میدهد بدون اینکه راهکار حقیقی برای مشکل بوجود آمده پیدا کند.
4- استفاده از منابع و دانش طرفین از ابتدای پروژه که باعث بهینه سازی و ابتکار عمل بیشتر در پروژه میشود.
5- حسابداری کاملا شفاف که باعث میشود طرفین اعتماد کامل به یکدیگر داشته باشند.
6- تحمل ریسکهای پروژه بصورت گروهی که باعث کاهش چشمگیر هزینه ها میشود.
7- تصمیمگیری متفق القول
8- کاهش دوباره کاری ها بین طرفین به دلیل داشتن تیم مشترک

معایب اتحاد پروژه ای در صنعت ساخت و ساز:

1- طولانی تر و پرهزینه تر شدن روند مناقصه
2- تجربه بسیار کم شرکتهای ساخت و سازی در تشکیل اتحاد پروژه ای خصوصا در کشورهای آسیایی و اروپایی
3- ناخوشایند بودن حسابداری شفاف در اتحاد پروژه ای برای شرکتهای خصوصی

چیزی که مشخص است, رشد چشمگیر قراردادهای اتحاد پروژه ای در صنعت ساخت و ساز است. طوری که در کشوری همچون هلند, پروژه های متعددی به منظور آزمایش این نوع همکاری و توسعه آن برای آینده با اتحاد پروژه ای اجرا شده یا در حال اجرا هستند. و طبق شواهد موجود, تمامی این پروژه ها نسبت به قراردادهای سنتی یا مشارکتهای دولتی و خصوصی قبلی, موفقیت بیشتری داشته اند. حتی با اینکه اتحاد پروژه ای (یا همان قرارداد اتحادی) در هلند نیز نسبتا جدید بوده و تازه شروع کار است!

نویسنده: علیرضا راحت

منابع:

وبسایت رسمی ProRail (شرکت دولتی مسئول پروژه های راه آهنی هلند)

ProRail Handboek Alliantiemanagement (2011)

Partnering in Europe: Incentive Based Alliancing for Projects, B.Scott (2001)

Strategic Alliances in Building Construction: A Tender Evaluation Tool for the Public Sector, Tom Kwok (1997)

Project Alliancing: A rational contracting mechanism for dynamic projects, Matthew W. Sakal (2005)

Alliance contracting: adding value through relationship development, P.Davis P.Love  (2011)

PROJECT ALLIANCES: AN INVESTIGATION INTO THE LOGIC BEHIND THE RANGE OF A DUTCH PUBLIC SECTOR CLIENT’S INITIATIVES, H.E.C. Plantinga & A.G. Doree (2013)