اینجا امواج توسط باد, ماه و ما کنترل میشوند!

(نام این مقاله در واقع ترجمه جمله ای است که بر روی یک تابلو در محل دروازه های آبی Oosterschelde در هلند نوشته شده است – جمله اصلی به زبان هلندی: “Hier gaan over het tij, de wind, de maan en wij“)

همانطور که احتمالا میدانید, برخی نواحی کشور هلند, پایین تر از سطح آبهای آزاد قرار دارند.  طوری که قسمتی از شمال شرقی شهر رتردام هلند با نام Zuidplaspolder ارتفاعش حدودا ۷ متر زیر سطح آب دریا است! در نقشه زیر کشور هلند را مشاهده مینمایید و قسمتهای آبی رنگ در واقع زیر سطح آب دریا هستند.

اما چرا گسترش زمین بدین شکل اینقدر برای هلندی ها ارزشمند است؟ دلیل این امر مناسب بودن خاک مناطق پستی است که پس از خشک کردن آب دریا بدست می آیند (Polders), مخصوصا از لحاظ کشاورزی. طوری که کشور هلند با وجود اینکه از لحاظ بزرگی مساحت رتبه ۱۳۵ام در جهان را دارد, رتبه سوم صادرات محصولات کشاورزی را داراست. اما این زمینها به راحتی بدست نیامده اند! بلکه با قرنها مبارزه با دریای طوغیانگر شمالی و سرانجام تحت کنترل درآوردن آن محقق گشته است. این مبارزه با دریا از زمانی که اولین مهاجران در سرزمین هلند کنونی ساکن شدند آغاز گشت. آنها خانه های خود را در قسمت هایی بنا کردند که ارتفاع بیشتری داشت تا از خطر بالا آمدن سطح آب دریا در امان باشند. تا قبل از قرن ۱۰ام میلادی اقدامات صورت گرفته کاملا ساده و شخصی بود اما در قرن ۱۰ام, مردم با ایجاد یک جنبش عمومی اقدام به ساخت دریابندها برای محافظت بیشتر در برابر سیل کردند. حدودا ۶۰۰ سال پیش با استفاده از آسیابهای بادی برای خشک کردن سرزمینهای پشت این دریابندها, هلندی ها کنترل بیشتری نسبت به سرزمین خود پیدا کردند. هر چند هنوز به دلیل مبتدی بودن دریابندها, امنیت کافی فراهم نشده بود. بین سالهای ۱۰۰۰ و ۱۹۵۳ میلادی ۱۱۱ سیل یا خطر بسیار جدی رخ داد. این سیلها خسارات مالی و جانی بسیار زیادی داشتند. تا زمانی که بزرگترین سیل هلند در سال ۱۹۵۳ باعث شد مردم به فکر راهکاری برای خلاصی از چنین وضعیت خطرناکی بیفتند.

پای رودهای راین, موز و اسخلدت در هلند برای قرنهای زیادی دچار سیل از دریای شمالی بودند. پس از ساخت Afsluitdijk , هلندی ها به بررسی ساخت سد در دلتای راین-موز پرداختند. هدف آنها این بود که با بستن دلتای این رودها و جلوگیری از ادغام آب آنها با دریا, چندین دریاچه آب شیرین ایجاد کنند و همچنین با کوتاه کردن خط ساحلی, تعداد دریابندهای لازم با مقاومت بالا را کم کنند. به دلیل سهل انگاری و همچنین جنگ جهانی دوم, اقدامات کمی تا قبل از ۱۹۵۰ میلادی بدین منظور صورت گرفت. پس از سیل دریای شمالی در سال ۱۹۵۳, اهمیت حفاظت در برابر سیل بیشتر خود را نشان داد و کمیته Delta Works شکل گرفت تا به بررسی دلایل این سیل پرداخته و راه حلهایی را برای جلوگیری چنین فاجعه هایی در آینده پیشنهاد کنند.

در طرح اولیه ارائه شده توسط این کمیته, سلسله دریابندهایی در نظر گرفته شد که مجموعا ۷۰۰ کیلومتر طول داشتند. در این طرح راه آبها بطور کامل بسته میشدند البته بجز قسمتی که برای بندر رتردام و عبور و مرور کشتی ها لازم بود به دریا راه داشته باشد. هرچند این طرح امنیت بسیار بالایی را با هزینه نسبتا مناسبی تامین میکرد, اما به دلیل اینکه بسته شدن کامل راه آبها به معنای خسارات سنگینی به محیط زیست منطقه (خصوصا صنعت ماهیگیری) و آبزی های آب شور بود افراد زیادی نسبت به آن اعتراض کردند.

پس از شروع ساخت, به دلیل اعتراضهای زیاد, مسئولین به دنبال طرحهای جدید گشتند تا خسارات محیط زیستی را به حداقل برساند. بدین منظور طرح دروازه های آبی Oosterschelde ارائه شد. اسخلدت شرقی (به انگلیسی Eastern Scheldt و به هلندی Oosterscheldekering) بزرگترین سد از بین ۱۳ سد معروف در پروژه Delta Works و در واقع قسمت پایانی است پروژه بوده است. این پروژه مجموعا شامل ۶۲ دروازه فولادی است که به سه قسمت تقسیم شده اند. این سه توسط جزایر مصنوعی از همدیگر جدا هستند. نحوه عملکرد این دروازه ها اینگونه است که در زمان عادی (که خطر سیل وجود ندارد) این دروازه ها بالا آمده و امکان عبور آب را میدهند, اما زمانی که ارتفاع آب بالا بیاید و یا طول موجها افزایش یابد (خطر سیل زیاد شود) این دروازه ها به پایین رفته و جلوی جریان آب را میگیرند. با این طرح هوشمند, نه تنها محیط زیست آبی خسارت قابل توجهی نخواهد دید, امنیت بالایی نیز تامین میشود. گفتنی است دروازه ها زمانی بسته میشوند که آب دریا به ارتفاع ۳ متر برسد.

موجها پس از گذشت از دروازه های باز شده, به ارتفاع تقریبا سه چهارمی خود میرسند که این ارتفاع موج علاوه بر اینکه خطری ایجاد نخواهد کرد, برای حفظ محیط زیست منطقه نیز کافی میباشد. شاید در تصاویر شدت جریان آب عبوری از بین این دروازه ها به وضوح دیده نشود, اما اگر از نزدیک از سد دریابند Oosterschelde دیدن نمایید, زمانی که روی آن ایستاده اید و به عبور آب نگاه میکنید, قدرت واقعی این شدت جریان برای شما آشکار خواهد شد. زمان بازدید از این پروژه به همراه دانشجویان دانشگاه دلفت, چیزی که توجه خیلی ها را به خود جلب کرده بود این موضوع بود که تلاطم ایجاد شده در آّب به قدری زیاد است که تنها با چند ثانیه نگاه کردن به آن افراد دچار سرگیجه میشوند! در تصویر زیر, خط قرمز پایینی ارتفاع ۳ متر و خط قرمز بالایی ارتفاع ۴٫۲ متر که در زمان سیل سال ۱۹۵۳ رخ داد را مشخص میکنند.

طول Oosterscheldekering (kering که در انتهای Oosterschelde مشاهده میکنید به معنای مانع است.) ۹ کیلومتر میباشد. در ابتدا طرح آن بصورت یک سد کاملا بسته بود اما همانطور که در قسمت قبلی مقاله توضیح داده شد, به دلیل اعتراضات عمومی در آن دروازه های عظیمی برای عبور جریان آب در نظر گرفته شد. بدین صورت محیط زیست آبزیان آب شور در پشت آن صدمه ای نخواهد دید اما در زمان وجود خطر سیل, با بسته شدن این دروازه ها, امنیت لازم فراهم میشود.

افتتاح این پروژه افتخارآمیز برای هلندی ها توسط ملکه وقت, بئاتریکس (Queen Beatrix) در سال ۱۹۸۶ صورت گرفت.

این پروژه برای تحمل سیلهایی با دوره بازگشت ۴۰۰۰ سال یکبار طراحی شده است. همچنین به همراه دیگر اقدامات صورت گرفته, قابلیت اعتماد برای منطقه مرکزی هلند که بیشترین جمعیت را دارد بسیار بیشتر بوده و برای سیلهایی با دوره بازگشت هر ۱۰,۰۰۰ سال یکبار طراحی شده است. اما با توجه به بالا رفتن سطح آب دریا, در آینده ارتفاع تمامی دریابندهای کنونی باید افزایش یابند اما این موضوع یک برنامه بلند مدت است و هرچند از هم اکنون بحث و گفتگو درباره نحوه انجام آن شروع شده است, اما هنوز برای شروع چنین اقدامی بسیار زود است. یکی از مهمترین نقاط عطف در آینده هلند باید در سال ۲۲۰۰ میلادی باشد, زیرا طبق تحقیقات صورت گرفته ارتفاع آب به میزانی بالا خواهد رفت که در صورت پیدا نکردن راهکار خلاقانه و جدید برای آن, یا امنیت قسمت غربی هلند در برابر خطر سیل بسیار کم خواهد شد, یا در صورت استفاده از سیستمهای کنونی برای حفظ امنیت, محیط زیست منطقه آسیبهای جبران ناپذیری خواهد یافت (به دلیل تغییر شرایط محیط زیستی که با اقدامات امنیتی از جمله احداث سدهای دریابند و … بوجود می آید و اثراتی که این موضوع در زندگی جانواران و گیاهان خواهد داشت).

پروژه دلتا ( Delta Works) یک سری پروژه های ساخت و سازی در جنوب غربی هلند بوده که قسمت بزرگی از سرزمین هلند را در برابر خطر سیل محافظت میکند. این پروژه بزرگ و پیچیده شامل چندین سد, دروازه آبی, سد سلولی (به منظور جابجایی کشتی ها بین سطوح مختلف آب و یا آب شیرین و شور), خاکریز دریابند (گوره) و موانع مخصوص خیزآب است. هدف از همه اینها, کوتاه کردن خط ساحلی هلند و در نتیجه کمتر کردن تعداد دریابندهای مورد نیاز بوده است.

دلتا ورکس به همراه زودرزی ورکس (Zuiderzee Works) که شامل دریابند ۳۲ کیلومتری Afsluitdijk نیز میشود (برای اطلاعات بیشتر راجع به Afsluitdijk اینجا کلیک نمایید) توسط انجمن مهندسین عمران امریکا (American Society of Civil Engineers) به عنوان یکی از هفت عجایب دنیای مدرن شناخته شده است.

Delta Works تا بدین لحظه توانسته, دریا, دوشمن قدیمی سرزمین هلند را به خوبی مهار کند. اما آیا واقعا این دوشمن شکست پذیر است؟