بلندپروازی بشر از ابتدای تاریخ قابل شناسایی است. ساخت بزرگترین, بهترین و در کل “ترینها” باعث انگیزه بشر برای پیشرفت بوده اند. در سیویلتکت ما اقدام به معرفی برخی از این سازه های شگفت انگیز, جاه طلبی ها و بلندهمتی ها کردیم: از برج بابل تا برج خلیفه, از برج Kingdom تا برج خزر آذربایجان.

این بار به چنین بلند پروازی هایی در زمینه حفاری به منظور تحقیقات زمین شناسی و یا بهره برداری از سوختهای فسیلی مینماییم.

چاه کولا (Kola Superdeep Borehole) در روسیه را میتوان یکی از بلندپروازترین پروژه های حفاری دنیا دانست. این چاه که به منظور تحقیقات زمین شناسی حفاری گشت, دارای شاخه های مختلفی بود که عمیقترین آن عمقی برابر با 12,262 متر داشت. شروع حفاری در شوروی سابق از 24 ماه می 1970 آغاز گشت و در سال 1989 به بیشترین عمق خود رسید. قبل از این پروژه تحقیقاتی رکورد عمیقترین چاه حفاری شده متعلق به چاه برثا (Bertha) در اوکلاهوما آمریکا بود که در سال 1974 به عمق 9,583 متری رسید.

هدف ابتدایی پروژه حفاری کولا رسیدن به عمق 15,000 متری بود. هر چند با گذشت زمان سختی های این هدف بیشتر نمایان شد. با رسیدن به عمق بیش از 12,000 متر, حرارت زمین از آنچه که پیشبینی میشد بسیار بیشتر بود. تصور میشد در این عمق حرارت به 100 درجه سانتیگراد برسد اما در واقع 180 درجه بود. در این حرارت, حفاری با روشهای گذشته کاری غیر ممکن به نظر میرسید. و البته رسیدن به عمق 15,000 متری به معنای حفاری در درجه 300 درجه ای بود. این موضوع باعث شد پروژه در سال 1992 متوقف شود.

نتایج این پروژه تحقیقاتی کمک زیادی به شناخت زمین و لایه های آن کرد. ادعا میشود حفاری کمک به برداشت نمونه از دوران نخست زیستی (بیش از 2.5 میلیارد سال قبل) زمین کرد. یکی از نتایج جالب این تحقیق, نبود هیچ لایه انتقالی از سنگ گرانیت به سنگ بازالت در عمق 7 کیلومتری زمین است که در گذشته تغییر سرعت موجهای لرزه ای در آن مشاهده میشده. در واقع این تغییر سرعت به دلیل دگرگونی خود سنگ گرانیت بوده است.

پس از سالها توقف در پیشرفت و عدم دریافت کمک هزینه, پروژه به طور رسمی در سال 2005 خاتمه یافته اعلام شد. اما این پایان بلندهمتی بشر برای دست یافتن به اعماق زمین نبود.

پس از حدودا 20 سال که چاه کولا رکورد عمیقترین حفاری را در نزد خود نگاه داشت, در سال 2008 حفاری دیگری در میدان نفتی الشاهین قطر در خلیج همیشگی فارس توانست به کمک بهره برداری از یک روش نوین حفاری, رکورد آنرا بشکند. عمق چاه مذکور در مدت تنها 36 روز به 12,289 متر رسید. این روش نوین, روش حفاری دامنه گسترده (Extended-reach drilling یا بطور مخفف ERD) نام دارد.

همانطور که شاید حدس زده باشید, چند سال بعد و در سال 2011 یک پروژه دیگر نفتی/گازی توانست با رسیدن به عمق 12,345 متری رکورد جهانی را حتی بالاتر ببرد. این پروژه Sakhalin-I در جزیره روسی Sakhlin میباشد. حفاری این پروژه 60 روز به طول انجامید. البته گفتنی است با وجود عمق حفاری بیشتر دو پروژه آخر, پروژه کولا هنوز از لحاظ عمق زیر سطح زمین عمیقترین در دنیا باقی مانده است. اما چیزی که عیان است, شکسته شدن این رکورد به کمک روشهای جدید در آینده میباشد. چرا؟ بلندپروازی بشر!

پانوشت جالب:

از حدود سال 1997 در اینترنت افسانه ای با نام Well to Hell (چاهی به جهنم) معروف شده است که طبق آن دانشمندان روسی پس از حفر یک چاه بسیار عمیق (حدودا 14 کیلومتری) در سیبری اقدام به ضبط موجهای صوتی در آن کردند. پس از گوش دادن به این صدا, چنین به نظر میرسد که صدای صدها (شاید هم هزاران!) نفر باشد که در حال شیون و گریه هستند. طبق این افسانه این صدای مردمان در جهنم است! این صدا را میتوانید از اینجا از طریق یوتیوب گوش دهید. این افسانه عناصر حقیقی در خود دارد اما با شایعه های زیادی نیز همراه است. در واقع هیچ چاهی با مشخصات در نظر گرفته در این افسانه در سیبری حفر نشده است و برخی افراد این چاه را همان چاه 12.262 کیلومتری کولا میدانند. و اما صدای ضبط شده نیز حقیقت نداشته و پس از بررسی ها مشخص شد که این صدا در واقع از روی فیلم Baron Blood (سال 1972) برگرفته شده و با تغییراتی بدین گونه به نظر میرسد.

متاسفانه این شایعه در سالهای پس از 1997 به دلیل جذابیت خبری که داشته است, در بسیاری از سایتها و حتی روزنامه ها و مجله ها (اکثرا در آمریکا) به انتشار رسید که باعث پخش گسترده آن شد.