ایران رود – اتصال دریای خزر به خلیج فارس

طرح اتصال دریای خزر به خلیج فارس یا دریای عمان از دهه ۳۰ مطرح بوده است. این طرح دو مسیر پیشنهادی دارد: کانال مسیر شرقی که از دشت لوت عبور کرده و به دریای عمان میرود و کانال مسیر غربی که به به خلیج فارس متصل خواهد شد. البته مسیر شرقی این طرح طرفداران بیشتری داشته و عملی تر به نظر میرسد. طول حدودی این کانال (مسیر شرقی) بین ۱۴۶۵ تا ۱۶۰۰ کیلومتر تخمین زده شده است. پهنای آبراه به نقلی ۲۵۰ متر در پایین و تا ۱۰۰۰ متر در بالای آن خواهد بود تا بتواند رفت و آمد دو سویه کشتی های بزرگ از جمله نفتکشها را فراهم کند.

این طرح طرفداران و مخالفان خود را دارد. قبل از اینکه نقطه نظرات دو طرف را بخوانیم به چند نکته اشاره میشود که بنده در زمان جمع آوری اطلاعات برای نوشتن این مطلب متوجه شدم برای بسیاری از افراد جای سوال بوده و مبهم است:

1. در این طرح قرار است آب از جنوب به شمال جاری شود. با توجه به اینکه سطح آب دریای خزر ۲۸ متر زیر سطح آبهای آزاد جهان است, یعنی دریای خزر از لحاظ ارتفاعی در زیر خلیج فارس قرار میگیرد و در صورت اتصال, مسیر جریان آب از جنوب به شمال خواهد بود و نه برعکس.
2. با توجه به اینکه در طول مسیر پستی بلندی های زیاد وجود دارد و همچنین برای جلوگیری از زیر آب رفتن کنترل نشده قسمتهای شمالی کشور, در بخشی از این مسیر روشی همانند روش استفاده شده در کانال پاناما استفاده خواهد شد که با ایجاد دروازه هایی در طول مسیر کانال, قسمتهای بسته شده ای ایجاد خواهند شد که بدین وسیله آب جاری شده کنترل خواهد شد و مشکلی برای عبور و مرور کشتی ها بوجود نخواهد آورد. (برای اطلاعات بیشتر راجع به کانال پاناما اینجا رجوع فرمایید: http://www.civiltect.com/?p=2694)
3. این طرح با طرح انتقال آب خزر به فلاتهای مرکزی توسط لوله نباید اشتباه گرفته شود. این طرح ایجاد کانال بوده و با هدف اصلی عبور و مرور کشتی ها بین خزر و آبهای آزاد میباشد. هر چند به نقلی طرح انتقال آب خزر با خطوط لوله برگرفته از طرح اتصال خزر به خلیج فارس بوده و با توجه به عملی تر بودن آن نسبت به پروژه اصلی, در دستور کار قرار گرفته.
4. این یک پروژه ملی نمیتواند باشد بلکه با توجه به تاثیرات زیست محیطی گسترده ای که ممکن است داشته باشد باید تمامی کشوران حومه دریای خزر(ایران – روسیه – آذربایجان – قزاقستان و ترکمنستان) در احداث این کانال اتفاق نظر داشته باشند.

و اما موافقان و مخالفان این طرح چه میگویند؟

طرفداران: با عبور از دشت لوت آبرسانی به مناطق کویری ایران صورت خواهد گرفت و از توسعه کویری شدن ایران جلوگیری میشود. همچنین با تغییر اکوسیستم در نواحی اطرافی کانال به دلیل تبخیر آب و بارش های ناشی, ناحیه های خشک مرکزی قابلیت کشت و زراعت بیشتری پیدا خواهند کرد. و اما شاید مهمترین نقطه مثبت پروژه که با آن میتوان حمایت کشورهای حومه خزر را با آن کسب کرد, امکان جابجایی کشتی ها و نفتکشها از خزر به خلیج فارس و برعکس. مورد آخر نه تنها باعث کاهش چشمگیر قیمت حمل و نقل برای کشورهای حومه خزر بوده بلکه باعث کاهش هزینه انتقال نفت نیز میشود. این موضوع به همراه امکان جابجایی ناوها  و کشتیهای جنگی از خزر به خلیج فارس باعث شده بود شوروی سابق نیز از حامیان اولیه این طرح باشد.

مخالفان: نه تنها هزینه احداث همچین کانالی بسیار زیاد میباشد بلکه شوری زیاد آب دریای خزر (۱۲ گرم در لیتر) باعث میشود نتوان آنرا برای مصارف زراعتی استفاده کرد. و هزینه شیرین سازی آن در حال حاضر اصلا به صرفه نخواهد بود.  علاوه بر آن ایجاد آبگیر در طول مسیر این کانال باعث زمین لرزه هایی خواهد شد که میتواند اثرات مرگباری در پی داشته باشد. و یکی دیگر از ایرادهای گرفته شده به این طرح عظمت آن از لحاظ اجرایی بوده و ناامیدی برای تکمیل آن با توجه به سابقه نه چندان درخشان در پروژه های کوچکتر از جمله اتوبان تهران شمال و گسترش راه آهن و … است.

حال باید دید آیا در آینده چنین طرحی عملی خواهد شد یا خیر!