آیا میدانستید زلزله میتواند باعث کوتاه شدن طول روز شود؟ این یافته ی دانشمندان پس از زلزله 8.9 ریشتری سال 2011 بود که ژاپن را لرزاند. طبق بررسی های صورت گرفته, زلزله مذکور باعث افزایش سرعت چرخش زمین گشته و طول روز را به میزان 1.8 میکروثانیه کوتاه کرده است. دلیل این افزایش سرعت جابجایی میزان قابل توجهی از جرم زمین به نزدیکی خط استوا بود که به دلیل لرزش زلزله صورت گرفت.
در صبح 3 مهر 1392, یک زلزله با بزرگی 7.7 ریشتر قسمت جنوب غربی بلوچستان پاکستان را لرزاند. بعد از این زلزله یک جزیره جدید در 2 کیلومتری ساحل شهر گوادر ظاهر شد! این جزیره که نام “جزیره زلزله” برای آن انتخاب شد, گمان میشود یک گِلفِشان باشد. گلفشان یک پدیده طبیعی است که طبق آن گِل و لای زیر زمان به صورت چشمه وار به سطح زمین آمده و به مرور زمین شکل مخروطی به خود میگیرد. میتوان این پدیده را به یک آتشفشانی تشبیه کرد که به جای گدازه های آتشفشانی, گِل فوران میکند.
با وجود اینکه ظهور ناگهانی این جزیره توجه بین المللی زیادی را به همراه داشت, برای مردم منطقه زیاد تعجب آور نبود. برخی از ساکنین پر سن و سال تر شهر ساحلی ادعا میکنند در زمان یک زلزله در سال 1968 نیز آنها یک جزیره در همان نقطه دیده بودند.
تاثیر بشر بر روی کره زمین تنها به هوا, زمین و آب محدود نیست, بلکه تا زیر پوسته زمین هم از طرز زندگی ما انسانها تاثیر میپذیرد. همانطور که میدانید, زلزله بصورت طبیعی از حرکت صفحات تکتونیکی زیر پوسته زمین ایجاد میشود. اما فعالیت انسانها نیز باعث ایجاد زمین لرزه هایی با بزرگی های مختلف میشود.
در این قسمت از دانستنی های جالب زلزله به پدیده لرزه های خورشیدی میپردازیم. زلزله تنها مختص کره زمین نیست و در سیارات دیگر نیز مشاهده میشود. اما یکی از جالبترین پدیده های لرزه ای, مخصوص خورشید است. موجهای لرزه ای خورشیدی همانند آنچه در کره زمین اتفاق می افتد منتشر میشوند. این پدیده اولین بار در 9 ژولای 1996 توسط دانشمندان مشاهده شد. خورشیدلرزه مشاهده شده دارای انرژی با بزرگی 40,000 برابر انرژی زمین لرزه عظیم 1906 سانفرانسیسکو بود.
در این قسمت از دانستنی های جالب زلزله, به معرفی زلزله ای میپردازیم که یک شهر کامل را 3 متر به سمت غرب جابجا کرد!
وقتی از زلزله صحبت میشود, خیلی از ما به یاد کشور ژاپن می افتیم به دلیل تعداد زیاد زلزله هایی که دارد. اما پر زلزله ترین کشور جهان در واقع شیلی است. این کشور چون در نزدیکی منطقه ای است که به نام “حلقه آتش” شناخته شده است, تقریبا بصورت روزانه شاهد چندین زلزله میباشد. منطقه حلقه آتش جایی است که دو صفحه تکتونیکی کره زمین به همدیگر فشرده میشوند و باعث زلزله های شدیدی شده است که در کمتر جای دیگر کره زمین سابقه داشته است. اما در سال 2010, زلزله ای با شدت 8.8 ریشتر باعث شد تا شهر کنسپسیون (Concepcion) در این کشور حدود 3 متر به سمت غرب حرکت کند. این حرکت توسط تیمهایی از محققین از 4 دانشگاه آمریکایی به کمک GPS بررسی شد. البته شهرهای دیگری از جمله پایتخت شیلی, سانتیگو و همچنین پایتخت آرژانتین, بونس آیرس نیز هر کدام به ترتیب 28 و 4 سانتی متر نیز جابجا شدند, با وجود اینکه بونس آیرس 1300 کیلومتر دورتر از کنسپسیون است. همین جابجایی ها باعث شد تا زلزله مذکور, به گفته تعداد زیادی از محققین فعال در این زمینه, یکی از مهمترین زلزله های بررسی شده نام بگیرد. البته این زلزله معروف و مهم جان 523 نفر را با گرفت و بیش از 1.5 میلیون نفر دیگر را بی خانمان کرد. هر چند اگر همین زلزله در تهران رخ میداد شاید تعداد بازماندگان 523 تن هم نمیشد.
در این بخش از دانستنی های جالب راجع به زلزله, به پدیده نادر لرزه های یخی میپردازیم.
لرزه های یخی (Ice quakes یا Cryoseisms) زمانی رخ میدهند که رطوبت زیر سطح زمین به دلیل افت ناگهانی درجه هوا یخ زده و دچار انبساط میشود. این انبساط که به دلیل تغییر حالت آب از مایع به جامد است, باعث بوجود آمدن تنش در سطح زمین میشود. زمانی که این تنش زیاد بشود, بصورت ناگهانی باعث ترک خوردن زمین شده و صدای بلندی آزاد میشود. این پدیده چیزی همانند اتفاقی است که در صفحه های تکتونیکی در هنگام زلزله می افتد با این تفاوت که دلیل آن سرما و آب بوده و همچنین معمولا تنها خسارات کم و محلی از لرزه های یخی مشاهده شده است. گفته میشود در اکثر مواقع افرادی که بیش از صدها متر از اپیسنتر لرزه های یخی هستند, حتی متوجه آن نمیشوند. با این وجود گاهی اوقات لرزه های یخی با زمین لرزه اشتباه گرفته میشود و باعث وحشت افراد میشود. این اتفاق بیشتر در کشور کانادا و بخش شمال شرقی کشور آمریکا رخ میدهد.
شاید تصور کنید تنها چیزی که زلزله به همراه خود می آورد مشکل, دردسر ,مرگ و تخریب باشد اما همیشه این چنین نیست. دریاچه Reelfoot در تنسی آمریکا یک نمونه از عوارض مثبت زلزله است. این دریاچه به دلیل سری زلزله های New Madrid در بین سالهای 1811 تا 1812 شکل گرفت. گفته میشود در مدت تنها 5 ماه, ساکنین ناحیه بیش از 2000 زلزله را احساس کردند. پس از مدتی ساکنین متوجه شدند بیشتر حفره های ایجاد شده در زمین (که باعث بلعیده شدن افراد متعددی شده بود) دارای دهانه هایی از شمال به جنوب هستند, به همین دلیل افراد درختهایی را در نزدیکی محل اسکان خود بریده و از شرق به غرب قرار میدادند تا در صورت باز شدن دهانه زمین بتوانند این درختها را بگیرند و از آن مانند پل برای جلوگیری از افتادن داخل حفره ها استفاده کنند. البته مشخص نیست آیا واقعا افرادی توانستند با این روش جان خود را نجات دهند یا خیر.
صحنه ای از ساختمانهایی که دچار ریزش شده اند, آتشسوزی ناشی از لوله های گاز ترکیده شده, اجسادی که در زیر آوار مانده اند و صدای شیون و گریه به نظر میرسد پایان یک زمین لرزه بزرگ باشد. اما همیشه اینگونه نیست. طبق نظریه طوفانهای زلزله (Earthquake Storms) که توسط پروفسور Amos Nur ارائه شده, یک زمین لرزه بزرگ میتواند یک سری زمین لرزه بزرگ دیگری را در همان صفحه تکتونیکی آزاد کند. حال این زمین لرزه ها ممکن است تا یک ماه دیگر یا حتی تا چند سال دیگر رخ دهند اما همگی به دلیل همان زلزله اولیه هستند. وی با مطالعه یک سری از زلزله های قدیمی و جدید این نظریه را توسعه داده است.
این قسمت دوم از سری دانستنی های جالب زلزله است (قسمت اول را از اینجا مشاهده نمایید). در این قسمت به روانگرایی خاک در زلزله میپردازیم.
احتمالا شما با پدیده ماسه روان (یا ریگ روان) آشنا هستید. وقتی که ماسه با آب حالت فوق اشباع پیدا میکند پدیده ماسه روان رخ میدهد. حتما در کارتونها یا فیلمها هم این پدیده را دیده اید که افراد در ماسه روان گیر کرده و به تدریج غرق میشوند! البته در واقعیت این پدیده آنچنان ترسناک نیست. اما یک فرم دیگری از ماسه روان با نام روان گرایی واقعا شایسته ترس ما است!
در بین تمامی حوادث طبیعی, زلزله را میتوان غیر منتظره ترین و مخرب ترین دانست. مخصوصا در نظر مهندسین عمران که با زلزله یک رابطه علاقه-تنفری قوی دارند!
با توجه به اینکه هیچ راهکار علمی و اثبات شده ای برای پیشبینی زلزله وجود ندارد (حداقل تا کنون), بهترین سیاست در برابر زلزله مقاومسازی سازه ها و کاهش اثر زلزله است. ابهام در زمان وقوع زلزله باعث شده است که هر از گاهی توجه کمتری به مبحث مقاومسازی شود, اما پس از هر زلزله مجددا برای ما یادآوری میشود که این خطر ممکن است هر لحظه ای رخ دهد. باید بر این نکته تاکید شود که مقاومسازی با هزینه بالا حتی اگر تا صد سال دیگر در محل زندگی ما زلزله ای رخ ندهد بهتر است تا آمادگی مقابله با این نیروی عظیم را نداشته باشیم و خسارات جبران ناپذیری را متحمل شویم.
اما در این سری مطالب میخواهیم به 10 دانستنی جالب درباره زلزله بپردازیم که نه تنها برای مهندسین بلکه برای همه افراد میتوانند جالب باشند. قسمت اول این دانستنی ها مخصوص پدیده “نورهای زلزله” یا “Earthquake lights” است.